मराठी भाषा अभिजातच!

पुस्तकविश्वच्या  या दुव्यावर आगष्ट २०११ मद्धे झालेली ही चर्चा. चर्चाकर्त्यांचा एकूणातील रोख हा मराठीला अभिजाततेचा दर्जा मिळु नये असाच दिसला असला तरी त्या चर्चेतून अनेक महत्वाचे मुद्दे सामोरे आले. गेल्या दोन वर्षात मराठीच्या अभिजाततेबद्दल असंख्य पुरावे सामोरे आले आहेत. तरीही ही चर्चा मुळातुनच वाचली पाहिजे. 

मराठी भाषा अभिजातच!

प्रेषक: संजय सोनवणी रवी, 14/08/2011 - 22:38

मराठी भाषेला "अभिजात" भाषेचा दर्जा मिळावा अशी मागणी उशिरा का होईना सुरू झाली आहे, ही अत्यंत योग्य बाब आहे. खरे तर मी याबद्दल फेसबुकवर एक वर्षापुर्वी लिहिले होते. पण कालच दै. सकालमद्धे डा. प्रमोद तलगेरी यांचा "मर्हाटीचा बोलु विवेकी वाहील..." हा लेख वाचण्यात आला त्यानिमित्ताने जे विचारतरंग उठले ते मी येथे थोडक्यात मांडत आहे.
१. अभिजात भाषा ही फक्त भाषा किती पुरातन आहे यावर ठरत नसून ती ज्ञानभाषा आहे काय, त्यात मुलभुत विज्ञानाची...ज्याची जगभर चर्चा होईल अशी निर्मिती होत आहे काय यावर अवलंबुन आहे.
----माझे म्हणने...मराठी भाषा ही तत्वज्ञान, भौतिकशास्त्र, विश्वविज्ञानशास्त्र ते कोणतेही आधुनिक विज्ञान मांडण्यास समर्थ आहे. लो. टिळकांचे गीतारहस्य मराठी भाषा ही अन्य भाषांपेक्षा केवढी सम्रुद्ध आणि प्रगल्भ आहे हे तत्वज्ञानाच्या क्षेत्रात सिद्ध करते. आधुनिक विड्न्यानाच्या परिप्रेक्षात जयंत नारळीकर आणि अन्य अनेक शास्त्रज्ञांनी सिद्ध करून दाखवले आहे कि मराठी प्रअतिशब्दांत कोठेही कमी पडत नाही. मी "नीतिशास्त्र" आणि विश्वनिर्मितीचा स्वतंत्र सिद्धांत "अवकाशताण सिद्धांत आणि विश्वनिर्मिती" प्रथम मराठीतच लिहिले आणि मला तेथे कोठेही मराठी भाषेची कमतरता जाणवली नाही...किंबहुना मी अधिक सहजतेने लिहू शकलो. असेच कार्य अनेक लेखक संशोधक करत असतात परंतु दुर्दैवाने त्याकडे आपलेच लक्ष नसते. त्यावर हवी तशी चर्चा होत नाही, भली ती विरोधातेल का असेना...हे मात्र खरे.
२. मराठी भाषेचा इतिहास हा किमान २००० वर्ष जुना आहे. हाल सातवाहनाचे महाराष्ट्री प्राक्रुत हे मराठी भाषेचे मुळ मानले तर ही भाषा कालौघात सातत्याने विकसीत राहिलेली दिसते. नामदेवांची साधी सरळ मराठी, ज्ञानेश्वरांची तत्वज्ञानाने मंडित मराठी ते तुकाराम महाराज, रामदास, मोरोपंत, पु.ल., अत्रे ते सुर्वे-ढसाळांची मराठी पाहिली तर मराठी ही अत्यंत प्रवाही आणि सामाजिक जाणीवांना सार्ववत्रिक कक्षेत घेण्याची क्षमता असणारी भाषा आहे हे स्पष्ट होते. दुर्दैव एवढेच कि आता...आता कोठे मराठी साहित्य परकीय भाषांत अनुवादित होवू लागले आहे. ही प्रक्रिया अधिक वेगवान होणे अभिप्रेत आहे. मराठी भषा ही अन्य बाषिकांचे साहित्य मराठित आनण्यात जेवढी तत्पर आहे तेवढी आपले साहित्य परभाषांत नेण्यासाठी नाही. लेखकालाच प्रयत्न करावे लागतात हे दुर्दैव नव्हे काय?
३. मराठी भाषा संस्क्रुतोद्भव आहे असे मानण्याची प्रथा आहे, पण ते वास्तव नाही. मराठीतील किमान शेकडा ७०% शब्द हे संस्क्रुताशी मेळ खात नाहीत. व्याकरणाची तर बाबच वेगळी. मराठीला ग्राम्य म्हटले तरी बोलीभाषा, व त्या भाषांतील शब्दांचे प्रचंड योगदान आहे आणि अजुनही असंख्य शब्द मुख्य प्रवाहात रुढ झालेले नाहीत. ते झाले तर मराठी अधिक सम्म्रुद्ध होण्यास मदत होईल.
४. मराठी ज्ञानव्यवहाराची भाषा आहे काय, या प्रश्नाचे उत्तर ती अभिजात भाषा आहे कि नाही हे ठरवण्यास मदत करेल. माझे मत असे आहे कि होय...मराठी ही ज्ञानव्यवहाराची उपयुक्त भाषा आहेच पण तिचा वापर आपण परप्रुष्ट असल्याने कितपत करतो हाच खरा प्रश्न आहे. खरे तर मराठी भाषेत जेवढे ज्ञानकोश (अनेक कालबाह्य झाले असले तरी) आहेत तेवढे अन्य अभिजात म्हनवणा-या अन्य भाषांत नाहीत हे एक वास्तव आहे.
५. ग्रीक, ल्यटीन, संस्क्रुत, तमीळ ई. भाषा आज अभिजात मानल्या जातात. खरे तर यातील अनेक भाषा आज कोणाचीही बोलीभाषा नाही. सांस्क्रुतीक, सामाजिक व्यवहार ज्या भाषांमधुन होत जात क्रमशा: ती ज्ञानभाषा बनत तिचा अभ्यास करणे अन्य भाषिकांना अपरिहार्य व्हावे अशी स्थिती मराठीची आहे काय? सांस्क्रुतिक परिप्रेक्षात तसे झालेले आहेच. वैज्ञानिक परिप्रेक्षात असे व्हावे असे मराठीचे तेवढे भरीव योगदान नाही हेही खरेच आहे. याचे कारण आपल्याच मानसिकतेत तपासायला हवे. उदा. डाक्टरेटसाठी भौतिकशास्त्राचा संशोधनात्मक प्रबंध मराठीत लिहिता येणे सहज शक्य असतांना आणि तेवढी भाषा-शब्द-सम्म्रुद्धी असतांना होत नसेल तर दोष आपलाच आहे.
६. अन्य भाषांना अभिजाततेचा दर्जा मिळाला त्या भाषिकांनी त्यासाठी प्रयत्न केले. त्यांनी आपली भाषा खरोखर ज्ञानभाषा आहे हे सिद्ध केले काय, हा खरा प्रश्न आहे. पुरातनता आणि सांस्क्रुतिक महत्ता हाच निकष तेथे राबवला गेलेला दिसतो. पाली, अर्धमागधी, प्राक्रुत, अपभ्रंश, पैशाची आदि भाषांबाबत कोणता निकष लावला गेला आहे हे पाहणे महत्वाचे आहेच.
७. मराठी भाषा ही अभिजात असून त्यात साहित्य, काव्य, तत्वज्ञान, विज्ञान मांडु शकण्याची सर्व क्षमता आहे. ही भाषा पुरातन (किमान २००० वर्ष) असून या भाषेने एक स्वतंत्र संस्क्रुती घडवली आहे. ही भाषा अत्यंत प्रवाही असुन कालौघातील बदल पचवत आपले स्थान अबाधित राखले आहे. तिला अभिजात भाषेचा बहुमान मिळाला तर या भाषेचा जागतीक स्तरावर अभ्यास सुरु होईल आणि या भाषेत अधिकाधिक मुलभुत साहित्याचा लेखन-विकास होईल.
थोडक्यात, मराठी भाषिक म्हणुन आपल्यातच त्रुटी असल्या तरी आपली भाषा ही एक विश्वभाषा होण्याच्या योग्यतेची आहे याचा सार्थ अभिमान बाळगत आपल्याच भाषेत आपण सर्वार्थाने अभिव्यक्त होत राहिलो आणि आपल्याच भाषेच्या सर्व रुपांना कोणताही अभिनिवेश न बाळगता स्वीकारत राहिलो तर म्रराठी ही जागतिक पातळीवरची, नुसती कागदोपत्री नव्हे, तर ख-या अर्थाने विश्वभाषा बनेल असे मला वाटते.

• प्रतिक्रिया प्रकाशित करण्यासाठी येण्याची नोंद करा अथवा सदस्य व्हा.