युरोपियन - वैदिक कोलांटउड्या आणि भारतीय संस्कृती.

सांस्कृतिक वर्चस्ववाद निर्माण करण्यासाठी वैदिक आणि युरोपियन विद्वानांनी कसकशा कोलांटउड्या मारल्या याचा इतिहास मनोरंजक आहे.

सिंधू संस्कृतीचे अवशेष सापडण्यापुर्वी:-

१. वसाहतवादी इंग्रजांना आणि राष्ट्रवादी जर्मनांना आपले वंशश्रेष्ठत्व प्रस्थापित करायचे होते आणि इतिहासही मागे न्यायचा होता.(युरोपचा इतिहास अन्य जागतिक संस्कृत्यांपेक्षा ब-यापैकी अर्वाचीन आहे, ग्रीसचा अपवाद.) विल्यम जोन्सपासुन ख-या अर्थाने ही सुरुवात झाली. ऋग्वेदाचा, त्यातील भाषा व ल्यटीनादि युरोपियन भाषांतील काही वरकरणी साधर्म्य पुर्वीच त्यांच्या लक्षात आलेले होते. म्यक्समुल्लरने वेद व अवेस्ता यातील आर्य/ऐर्या/अरियाना वगरे समान वाटलेल्या शब्दांतून आर्य वंश सिद्धांत प्रथम मांडला. निळ्या डोळ्याचे, सोनेरी केसाचे, उंच धिप्पाड गोरे आर्य आणि त्यांचे धडाडत आक्रमनासाठी धावणारे रथ याची युरोपवर एवढी मोहिनी पडली कि आपण आशिया-युरोपला संस्कृती देणारे, आर्यभाषांचे निर्माते आहोत असे वाटू लागले. अर्थात म्यक्समुल्लरच्या लक्षात यातील वांशिक धोका लक्षात आल्यावर "आर्य वंश" ही संज्ञा मागे घेतली आणि आपल्याला आर्य भाषा बोलण-या लोकांचा भाषिक गट असे म्हणायचे होते असे त्याने स्पष्टही केले. पण जो काही परिणाम व्हायचा होता तो झालाच.

२. भारतीय लोकांनी, विशेषता: वैदिकांनी, स्वाभाविकपणे ते आक्रमक आर्य म्हणजे आपलेच पुर्वज असा ग्रह करून घेतला. कारण हा शब्द वेदांतुनच आला होता. या सिद्धांताने सत्ताधारी ब्रिटिश आणि वैदिक एकाच मुळाचे ठरत होते. ते ब्रिटिशांच्या पथ्यावरच पडणारे असल्याने त्यांनी या सिद्धांताला खतपाणीच घातले. पुढे टिळकांनी "आर्क्टिक होम इन वेदाज" लिहून वेदांचे निर्माते हे मुळचे उत्तर ध्रुवाजवळ राहणारे होते हे ऋग्वेदातील प्रमाणांवरुन सिद्धही करुन दाखवले. तत्पुर्वी महात्मा फुल्यांनी याच सिद्धांताचा आधार घेत विदेशी आक्रमक आर्य आणि येथील शुद्राति-शूद्र मुलनिवासी अशी मांडणी करत वैदिक व्यवस्थेवर हल्ले चढवले.

३. जर्मनांनी मात्र जर्मन हेच मुळचे आर्य आणि जर्मनी हेच त्यांचे मुळ स्थान असून त्यांच्याच पुरातन पुर्वजांच्या एका शाखेने वेद लिहिले असे दावे सुरु केले. आर्यांच्या मुळ स्थानाबाबत युरोपात अनेक ग्रंथ लिहिले गेले. भारतातही काही वेगळे झाले नाही. या सिद्धांताचा प्रभावच तेवढा होता. पण यामुळे देशात वांशिकदृष्ट्या दोन तट पडले. भारतातील लोकसंख्येची रचनाही मानवशास्त्राच्या संशोधकांनी, रिस्ली वगैरे. विविध वांशिक आधारांवर केली गेली. (दुर्दैव म्हणजे आपण आजही तेच संदर्भ वापरत असतो.)

सिंधू संस्कृती सापडल्यानंतर:

१. १९२० साली सिंधू संस्कृतीचे अवशेष उजेडात यायला लागले. एवढी प्रगत आणि भव्य संस्कृती येथे असू शकेल याची कल्पनाही त्यावेळीस केली गेलेली नव्हती. उलट आर्य येण्यापुर्वी येथे आदिवासी, अडाणी, भाषाही धड न बोलणारे लोक राहत होते असा समज होता. पण उत्खनित पुरावेच येथील लोक अत्यंत पुढारलेले होते असे सरळ दाखवत असल्यानेअसल्याने ते नाकारताही येत नव्हते.

२. मग आक्रमक आर्यांनी सिंधू संस्कृते नष्ट केली व तेथील लोकांना हरवून दक्षीणेत हाकलले असा सिद्धांत पुढे आणला गेला. ऋग्वेदातील काही द्राविडी शब्द यासाठी आधार म्हणून वापरले गेले. यामुळे द्राविडी लोकांचा वेगळा राष्ट्रवाद उफाळला. उत्तरेतील भाषा आणि तेथील लोक हे त्यांच्या द्वेषाचे कारण बनले. स्वतंत्र द्राविडीस्थान मागण्यापर्यंत मजल गेली. तेथील राजकारण द्राविड्सेंट्रीक बनले. आजही ते तसेच आहे.

३. बहूजनांना सिंधू संस्कृतीचा मात्र मोठाच भावनिक आधार मिळाला. सिंधू संस्कृतीचे निर्माते बहुजन आणि ती नष्ट करणारे आक्रमक आर्य वंशीय असा हा सामाजिक संघर्ष बदलला.

४. वैदिक जनांना आपण या भुमीत परके ठरण्याचा धोका लगेच लक्षातही आला. गोळवलकर गुरुजींनी तर "पुरातन काळी उत्तर धृव वाराणशीला होता असे विधान करून आर्यही एतद्देशियच ठरवायचा प्रयत्न केला. पुढे डा, नि. र. व-हाडपांडे यांनी नवा ग्रंथ लिहून टिळकांचा सिद्धांत ऋग्वेदाच्याच आधारे रद्दबातल ठरवला व आर्यांचे मुळस्थान भारत आहे असे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न केला.

५. युरोपियन विद्वान आता "आर्य" हा वंश निदर्शक शब्द वापरायचे बंद झाले. पण त्यांनी इंडो-युरोपियन भाषागट सिद्धांत पुढे आणला. या सिद्धांतानुसार या इंडो-युरोपियन भाषाकुटुंबाचे पुर्वज पुरातन काळी कोणत्यातरी एकाच ठिकाणी राहत होते आणि त्यांच्या लाटा क्रमश: भारत, इराण, अनातोलिया, ग्रीस ते युरोप अशा पसरल्या असे सांगितले जावू लागले. बरे मूळ स्थान कोणते या वादाचा निकाल अजुनही लागलेला नाही. दक्षीण रशियातील अंड्रोनोवो, सिन्थास्टा संस्कृती ते अनातोलिया अशी वेगवेगळी मुलस्थाने आजही धडाडीने भांडली जात आहेत. विशेष म्हणजे सारेच विद्वान तेच ते पुरावे वापरत सोयिस्कर अर्थ काढत असतात.

६.  १९७० नंतर उपग्रहीय छायाचित्रांमुळे आजची घग्गर ही एके काळी खूप मोठी होती असे जाणवू लागले. मग ती म्हणजेच ऋग्वेदातील हरवलेली सरस्वती नदी होय असे दावे केले जावू लागले. या दाव्यांमागे खरे कारण होते ते हे कि या नदीच्या काठांवर हजारापेक्षा अधिक सिंधू संस्कृतीची स्थाने सापडली आहेत, ती पाकिस्तानातील एकुण संख्येपेक्षा कितीतरी पटींनी अधिक आहेत. घग्गरला सरस्वती बनवले कि आपोआप त्या संस्कृतीवरही वैदिक मालकी सांगता येणार होती. स्वाभाविकच अनेक विद्वान हरवलेली सरस्वती सापडली असे दावे करू लागले. खरे तर सर आरेल स्टीन यांनी १९४० च्या आसपास तसा दावा केला होता. पण त्यावेळी आक्रमक आर्यांच्या कैफात असले, आणि सिंधू संस्कृतीची प्रगल्भता न समजलेल्या वैदिकांच्या तेंव्हा लक्षात आले नाही. पण आता घग्गरच्या प्रत्यक्ष पात्रांत व उपनद्यांत जी भुशास्त्रीय आधुनिक तंत्रज्ञानांनी  जी परिक्षणे केली त्यावरून घग्गर ही कधीही मोठी बारमाही, ऋग्वेदात वर्णण केलेल्या सरस्वतीसारखी हिमालयातून - पहाडांतुन उसळ्या घेत, सर्व नद्यांपेक्षा मोठी नदी, "नदीतमे" नव्हती. ती पावसाळ्यावर अवलंबून असलेली एक सामान्य नदी होती. सनपुर्व १७५० मद्ध्ये जलवायुमान बदलल्याने ती पावसाळ्यापुरतीच वाहणारी नदी बनली आणि सिंधू संस्कृतीच्या लोकांनी आपल्या वसाहतपद्धती बदलल्या
 हे सर्व भु-पर्यावरण-शास्त्रज्ञांनी व पुरातत्वविदांनी मान्य केले आहे. त्यामुळे सरस्वती म्हणजे घग्गर हा दावा सर्वस्वी निराधार ठरलेला आहे.

७. मायकेल ड्यनिनो (नांवावर जावू नका, पाश्चात्य असला तरी हा वयाच्या सतराव्या वर्षापासून हिंदू आहे.) यांनी The Lost River: On The Trail of the Sarasvati हे पुस्तकही लिहिले. आर्य येथीलच हा सिद्धांत बळावला. यात अनेक सामील झाले. त्यात महत्वाचे नांव म्हणजे श्रीकांत तलागेरी. यांनी वैदिक आर्य (तेही फक्त भरत टोळीचे व त्यातीलही पुरु गटाचे) ऋग्वेदाचे निर्माते आहेत आणि ते कसे भारतातून (हरियानातून) क्रमाक्रमाने इराणमद्ध्ये गेले व तेथून पुढे युरोपात कसे आर्य भाषा व संस्कृती नेली याचे विवेचन सुरु केले. इराणी लोकही त्यांच्या दृष्टीने भारतीयच, अनू टोळीचे लोक असा त्यांचा दावा.

८. आता युरोपियन विद्वान कसे गप्प बसतील विशेषत: मायकेल विट्झेल या हार्वर्ड विद्यापीठाच्या भाषाविद असलेल्या प्राध्यापकाने तलागेरी यांच्या सिद्धांतावर हल्लाच चढवला. तलागेरीही मग काय गप्प बसतात? त्यांनी दुप्पट आवेशाने त्यांच्यावर हल्ला चढवला. विशाल आगरवाल, कल्याणरमन ई. भारतीय विद्वान त्यांच्या मदतीला आले. एवढेच नव्हे तर कझानास हेही मदतीला धावले. अर्थात कझानास यांचा सिद्धांत तलागेरींसारखा नाही. त्यांचे मत असे कि आर्य हे सनपुर्व दीड नाही तर सनपुर्व तीन हजार वर्षांपुर्वी आले, ऋग्वेद हा सिंधू काळापुर्वीचा आहे आणि एवढ्या आधी आर्य भारतात आल्याने ते भारतीयच! अर्थात हे हल्ले फेसबुकवरील भांडणांत जेवढी मर्यादा सोडली जाते त्यापेक्षाही खालच्या पातळीवरचे होते.

९. आता सिंधू संस्कृतीचे निर्माते वैदिक आर्य ठरवायचे म्हटल्यावर ऋग्वेदाचा पुर्वी मान्य असलेला इसपू १५०० हा काळही मागे नेणे गरजेचे होते. रथ आणि घोडॆ तर आर्यांचे प्रिय. सिंधू संस्कतीत त्यांचे अवशेष दुर्मिळातिदुर्मीळ...जे अल्प आहेत तेही उत्तर-सिंधू काळातील. मग आयडियाची आयडिया अशी वापरली गेली कि मानवी प्रतिभा थक्क होईल.

१०. आधी एस. आर. राव व बी बी लालांसारखे अर्किओलोजिस्टस सिंधू संस्कृतीला घोडे माहित होते, आ-यांची रथचक्रे माहित होती असा दावा करत होते. आता नवे विद्वान (उदा. विशाल आगरवाल, कल्याणरमण ई.) उलटा दावा करत आहेत. त्यांचे म्हणणे असे कि ऋग्वेदात कोठेही आ-यांच्या चाकांचा उल्लेख नाही. ते रथ होते कि साध्या गाड्या होत्या हेही स्पष्ट नाही. विट्झेल यांनी शतपथ ब्राह्मणात "श्याम-अयस" हा शब्द आला असल्याने, व हा शब्द लोखंडाचा वाचक असल्याने ते इसपू ५०० मद्ध्ये तयार झाले असावे असा दावा केला होता. गंमत म्हणजे "श्याम-अयस" चा अर्थ लोखंड होतच नाही, शतपथ ब्राह्मण  खूप आधी, म्हणजे लोहयुग येण्यापुर्वीच लिहिले गेले आहे असाही प्रतिदावा केला गेला.थोडक्यात ऋग्वेद हा सिंधु संस्कृतीपुर्व आहेअसे सिद्ध करायला कोलांटउड्या मारल्या गेल्या.

११. काही युरोपियन विद्वान मात्र या वादंगाकडे इकडे दुर्लक्ष करत उत्खनने आणि त्यातून समोर येणारे पुरावे पाहता आपली मते सुधारतही होते. यात एडविन ब्रायंट, केनोयेर, शाफर यांसारखे विद्वान अग्रणी म्हणता येतील. भारतात गेल्या सनपुव सात हजार वर्षांपासून शेती, गृहरचना, खाद्य पद्धती ई. मद्धे सातत्यपुर्ण प्रवाह दिसून येतो असे त्यांनी उत्खनित पुराव्यांवरून सिद्ध केले. त्यामुळे काही इंडो-युरोपियन विद्वानांची पंचाईत झाली असली तरी ते मोठ्या प्रमाणावर इंडो-युरोपियनांचे भारतात आगमन झाले नसले तरी "झिरपण्याच्या सिंद्धांता"प्रमाणे (ट्रिकल डाऊन थियरी) सातत्याने आगमन होत राहिले असले पाहिजे व त्यातूनच आर्य भाषा भारतात (उत्तरेत) पसरल्या असाव्यात अशी मांडणी चालुच ठेवली.

१२. भारतीय विद्वान उत्खनित पुरावे लक्षात घेत उलट आपली  "भारतीय आर्य" थियरी रेटतच राहिले. अर्थात त्यांनी अनेक बाबींकडे सोयिस्कर दुर्लक्ष केले. भारतात जसे कोणते नवीन लोकांचे मोठ्या प्रमाणात आगमन झाले नाही तसेच ते भारताबाहेर भारतातून झाल्याचेही पुरावे नाहीत. जगभर मनुष्य जवळपास दहा हजार वर्षांपुर्वीच स्थायिक झाला होता याचे अनगिनत पुरावे आज उपलब्ध आहेत. त्यामुळे वैदिक लोक भारतातून अफगाणिस्तानच्या मार्गाने युरोपापर्यंत फोचले, ऋग्वेद हा हरप्पापुर्व आहे वगैरे दावे युरोपियन विद्वानांनी हास्यास्पद ठरवले.

१३. बरे, अवेस्ता आणि खुद्द ऋग्वेदातील भुगोल हा ब-यापैकी समान आहे हे तर उघडच आहे. भाषा, संस्कृती, धर्म, देवासूर संकल्पना यात कल्पनातीत साम्य तर आहेच पण दोन्ही धर्मांना आपापसातील व्यक्तीही माहित होत्या हेही स्पष्ट आहे. यामुळे तलागेरी असे म्हणतात कि भारतीय पुरु आर्य जेंव्हा विस्तारासाठी इराणमद्ध्ये आले त्यापुर्वीच भारतीय अनू टोळीचे लोक तेथे वसलेले होते. ऋग्वेद जेंव्हा निम्म्याहून अधिक रचला गेला होता तेंव्हा अवेस्ताची रचना सुरु झाली. म्हणजे ऋग्वेद हा अवेस्तापुर्वच आहे. हे सिद्ध करण्यासाठी त्यांनी ऋग्वेदाच्या मंडलांची कालानुक्रमणिका सर्वस्वी नव्याने बनवली आहे. यासाठी जिज्ञासुंनी त्यांची “Rigveda: A Historical Analysis” व “The Rigveda and The Avesta: The final Evidence” ही पुस्तके अवश्य वाचावित.

१४. तलागेरींचे विधान चुकीचे अशासाठी आहे कि भारतातून सनपुर्व सात हजार वर्षांपासून जसे नवे लोक आलेले नाहीत तसेच अन्य भागांत विस्थापित झाल्याचे त्या-त्या भागात (इराण-अफगाणिस्तान ई.) कसलेही भौतिक पुरावे नाहीत. व्यापारानिमित्त सिंधू संस्कृतीचे लोक अन्यत्र (मेसोपोटेमिया-इजिप्तपर्यंत) जात होते तसेच तिकडचेही व्यापारी इकडे येत होते. ब्यक्ट्रिया-मार्जियाना अर्किओलोजिकल कोम्प्लेक्स नांवाने ओळखल्या जाणा-या उत्तर-पुर्व इराण, उत्तर अफगाणिस्तान वगैरे भागातील उत्खननांत सापडलेली ही संस्कृती. हिचा काळ सनपुर्व २३०० ते सनपुर्व १७०० एवढा आहे. तिथे सिंधू लिपी असलेली पण त्या संस्कृतीची स्वतंत्र रचना असलेल्या मुद्रा जशा सापडल्यात तशाच सिंधू संस्कृतीच्याही सापडल्या आहेत. अर्थ एवढाच कि त्या दोन्ही संस्कृत्या व्यापारी (व सांस्कृतिकही) आदान-प्रदान होत होते. असे आदानप्रदान जगभरच्या सर्वच संस्कृत्यांत झाले आहे.भारतात वैदिक धर्म कसा आला याचे पुरावे शतपथ ब्राह्मणाने दिलेले आहेत. पण घग्गर म्हणजेच सरस्वती या आग्रहापोटी तिकडेही दुर्लक्ष केले जाते आहे.

असे असुनही युरो-सेंट्रिक आणि वैदिक-सेंट्रिक विद्वान काही केल्या आपला हट्ट सोडायला तयार नाहीत. यात सर्वस्वी युरोपियनांची व म्हणून कदाचित वैदिक विद्वानांची सांस्कृतिक वर्चस्ववादी मानसिकता आहे हे उघड आहे. मुळात संस्कृती व भाषा यांच्या निर्मितीचे श्रेय हडपण्याचे व मानसिक अधिराज्य गाजवत बसण्याचे दिवस संपले आहेत हे यांच्या लक्षात येत नाही. . संस्कृती, भाषा या आपल्या जगभरच्या पुरातन पुर्वजांची सामुहिक उभारणी आहे ज्या पायावर आजचा समाज उभा आहे. संस्कृत्यांचे उत्थान-पतन-त्यातुनच नवीन संस्कृत्यांचा उदय ही परंपरा जगभर राहिली आहे याचे भान वर्चस्वतावादी लोकांनी ठेवायला पाहिजे.

भाषेचे मूळ

पुरा-इतिहासातील काही बाबी गंमतीशीर आहेत. उदाहरणार्थ भाषेची जाण उपजत असल्याने प्रत्येक माणसाने पुरातन काळीच एकतर स्वत: नवीन ध्वनी, शब्द, अर्थपुर्ण शब्द याची रचना केलीय व आपापल्या टोळीसमुहातील सांगातींशी त्यांच्या रचनांना आदानपुर्वक नवीन रुपे दिलीत. अर्थ दिलाय. अर्थ हा व्यक्तीपुरता मर्यादित नसतो. अर्थ हा  नेहमीच, व्यक्तिपरत्वे परिमाणे, तीव्रता बदलली तरी सामुदायिकच असतो. शब्द निर्मिती कदाचित व्यक्तिगत असू शकते, अर्थनिर्मिती मात्र सामुदायिक बाब असते.

बरे, साठ -सत्तर हजार वर्षांपुर्वी माणुस कसा होता? त्याचे सामुदायिक जीवन कसे होते? त्या काळी माणूस टोळ्यांनी अन्नाच्या शोधात भटकत असे हे सर्वमान्य आहे. निएंडरथल माणुस सम्मिश्रणाने म्हणा कि त्याहून वेगळी विकसीत आजच्या माणसाच्या पुर्वजाची होमो सेपियन जात अवतरली म्हणून म्हणा, लयाला गेला. हे खरे असले तरी त्यालाही बोलता येत होते असे त्याच्व्ह्या अवशेषांवरुन आधुनिक मानवशास्त्र मान्य करते. मग तीच क्षमता होमो सेपियन्समद्धे होती हे अमान्य करायची आवश्यकता नाही.

बरे, त्याच्यात बोलायची क्षमता होती म्हणजे काय? तर त्याला बोलण्यासाठी आवश्यक असलेली गळ्यातील व्होकल कोर्डची रचना त्याच्यात अंतर्भुत होती. आता आवाज...विविध ध्वनी निर्माण करण्याची यंत्रणा असली कि विविध ध्वनींना त्याने विविध अर्थ देणे, निसर्गातील अनेकविध आवाजांची नक्कल करत त्या आवाजांवरुन ते आवाज निर्माण करणा-या प्राण्यांना ओळखणे. त्यांना त्याच नांवावर आधारीत नांवे देणे ही प्रारंभिक प्रक्रिया माणसाच्या उदयकाळाच्या लगोलग सुरु झाली असणे स्वाभाविक आहे. पण त्याहीपेक्षा जगण्यासाठी लागणा-या घडामोडींचे वर्णन करणारे शब्द आधी निर्माण होणे स्वाभाविक आहे.

बरे, शब्द आणि अर्थ एकाच टोळीत निर्माण झाले असतील काय? तेवढी क्षमता मानसाला अजून विकसीत करायची होती. त्या काळात टोळ्या अन्नाच्या आणि शिकारीच्या शोधात भटकत असत. या भटकंतीत अन्य टोळ्याही संपर्कात येणे स्वाभाविक आहे. सर्वच टोळ्या एकमेकांशी संघर्ष व लढाया करत असत्या तर आज मुळात पृथ्वीतलावर माणूस शिल्लकच राहिला नसता. म्हणजेच परस्परसहकार्य, संघर्ष, लढाया, तटस्थपना हे सर्व गूण सर्वच टोळ्या परस्पर संपर्कात आल्यावर वापरणे स्वाभाविक होते. हे घडत असतांना आद्य काले ते एकमेकांत संवाद कसा करत असतील? संतापाचे-द्वेषाचे शब्द जसे वापरले जात असतील तसेच प्रेमाचे-स्नेहाचे शब्दही वापरले जात असतील. एकमेकांचे स्व-विकसीत शब्द जसे स्विकारले जात असतील तसेच दिले जात असतील. याला आपण शब्दसांस्कृतिक विनिमय म्हणु शकतो. भले तो रागाने असो कि प्रेमाने असो.

शब्दसमूह हा असा विकसीत होत जाणे स्वाभाविक आहे. बरे हा विकास, शब्द जसा एकाने उच्चारिला तसाच्या तसा दुसरे स्विकारतात असे नाही. प्रत्येकाचे शब्दोच्चार सामर्थ्य हे अनेक बाबींवर अवलंबून आहे. आकलनावरही आहे. आणि तोच शब्द पुढच्या पिढ्या वेगळ्या वातावरणात, परिप्रेक्षात कसा अर्थ लावत कसा उच्चारितात हेही अनेक सापेक्ष बाबींवर अवलंबून आहे. पुन्हा असा अर्थबदल/उच्चारबदल झालेला शब्द पुन्हा अनेक ठिकाणी, टोळ्यांच्या भिन्न ठिकाणी भिन्न परिप्रेक्षात संक्रमित होतच राहिल्यामुळे, मूळ शब्द (म्हणजे आपण आता त्याला धातू म्हणू किंवा मूळ म्हणजे रुट म्हणू) जरी मुलभुत स्वरूप टिकवून असला तरी त्याचे अर्थसंदर्भ, उच्चारसंदर्भ आणि गर्भितार्थ तसेच राहतील याची शाश्वती नाही.

आद्य काळात भाषा नव्हती. कारण व्याकरण नव्हते. केवळ ध्वनी, काही शब्द आणि हावभाव होते. ही शाब्दिक संपत्ती देवाणघेवाणीनेच वाढत राहिली. गरजेतून नवीन शब्द किंवा ध्वनीही निर्माण केले गेले. विशेषत: धार्मिक संदर्भात काही ध्वनी कसे गुढ मानले गेले हे आपण पाहू शकतो. टोळीजीवन हे मुलत: टोळी अस्मिता आणि शुभाशूभ संकल्पनांशी निगडित होते.  टोळीची ओळख म्हणून देवके अथव टोटेम्स आली. शुभाशूभ संकल्पनांमुळे पवित्र विरुद्ध अपवित्र अशी आपसूक इष्टानिष्टाची वाटणी झाली. वाईटाला नांव दिले गेले तसेच चांगल्यालाही. ही विकासशिलता काही हजार वर्षांची आहे. ही चांगल्या-वाईटाची नांवे वेगवेगळ्या अर्थांनी, समजुतींनी आणि स्वतंत्र दैवत/दानवकथांनी विविध टोळ्यांत स्विकारली गेली. आदानप्रदानाने वैभव प्राप्त करत गेली. असूर व देव हा शब्द अनेक संस्कृत्यांत वेगवेगळ्या ध्वनीछटांसह व अर्थबदलांसहही आढळतात याचे कारण हे वाटप फार फार पुर्वीच झालेले होते.

परंतू माणुस पशुपालक बनला तसा त्याच्या संस्कृतीचा पहिला टप्पा सुरु झाला. शब्दांना व्याकरण याच काळात गरजेचे झाले. जीवनव्यवहार फक्त जगण्यापुरता न उरता त्यापारच्या दैवतशास्त्रावरही तर गेलाच पण स्वामित्वाच्या नैसर्गिक भावनांना वाट करून देणारा ठरला.

या टोळ्या भटक्या होत्या हे खरे आहे. परंतू या टोळ्यांचे आधीचे अमर्याद क्षेत्रांत असणारे भटकेपण चाळीस हजार वर्षांपुर्वीच आपापल्या ज्ञात क्षेत्रांपर्यंत झाले. प्रादेशिक जाण तेंव्हाच निर्माण झाली. चिपांझ्यांतही ती असते, ते आपापली क्षेत्रे ठरवून घेतात आणि सीमांवर राखणही करत असतात. प्राण्यांमद्ध्ये असलेली ही जाण माणसांतही नसेल तरच नवल!

थोडक्यात शिकारी माणूस भटका असला तरी त्याची भटकंती स्वत:च्या ज्ञान भुगोलापर्यंत मर्यादित झाली. तत्पुर्वी जमा झालेल्या स्वस्विकृत (उधारी) आणि स्वनिर्मित शब्द/व्याकरण भांडवलावर त्याची स्वत:ची भाषा विकसीत होवू लागली. त्याची संस्कृती ही कधी स्वनिर्मित तर कधी अनुकरणातून निर्माण होवू लागली. अलंकार, दगडी हत्यारे, कातड्यांची वस्त्रे, गुहा-निवारे, दफनाच्या पद्धती ते तात्कालिक वसाहती यातून जगभर ही आद्य संस्कृती निर्माण झालेली दिसते.

या आद्य संस्कृतीचा प्रसार कसा झाला? ती कोणा एका टोळीने निर्माण केली होती कि ती जागतिक सामुदायिक प्रक्रिया होती? प्रसार झाला असेल तर कोठुन कोठे आणि नेमका कसा हे समजायला आप्ल्याकडे नेमकी कोणती साधने आहेत? एकाच काळात वेगवेगळ्या द्फनपद्धती का सापडतात? वेगवेगळी मृद्भांडी का सापडतात? मृद्भांडी बनवायची कला कोणी शोधली? उत्तरेतील कि दक्षीणेतील लोकांनी? युरोपातील कि आशियातील लोकांनी? हे मुर्ख प्रश्न आहेत कारण मुळात त्यांना उत्तरच असू शकत नाही. कोणतेही बाब कोठेही, कोणत्याही तथाकथित भाषिक टोळीत शोधली गेलेली असू शकते आणि त्याचे वेगवेगळ्या पद्धतींनी अनुकरण, उपयुक्तता लक्षात घेउंन, केले जाउ शकते. आजही ते होते. गरजा पुर्ण करण्याची साधने कोणी तरी शोधते व झपाट्याने ती पसरतात, स्थानिक कच्चा माल व आवडी यानुसार त्यांची वेगवेगळी प्रारुपे अवतरतात.

त्यात वावगे काही नाही.

आता लाल भांडी, काळी भांडी कि तपकीरी भांडी आनि ती कोणत्या संस्क्रुतीची यावरचा वाद मात्र विनोदी आहे. जणू काही भांडी बनवयची पद्धत बदलली कि नक्कीच तेथे कोणी अन्य प्रभावी मानवगट आला पाहिजे ही धारणा! आहे त्या मानवी समुदायांत नाही आवडी-निवडी-उत्पादनपद्धती बदलू शकत? कोणाचे तरी अनुकरण नसू का शकत? आज ते होत नाही काय? मग आदिम काळात अशा पद्धती बदलल्या, त्यांच्या धर्मकल्पनांत फरक पडला, सुधारणा झाली म्हनून दफनपद्धती बदलल्या असतील असा विचार आम्ही का नाही करत?

आम्ही तसा विचार करत नाही कारण आम्ही आमच्या पुरातन पुर्वजांच्या वर्तनांतून आम्हाला हवा तसा इतिहास शोधत आमचे वर्चस्ववादी सिद्धांत लागू करू पाहतो.

असो. भाषांचे नेट (जाळे) कसे बनते? परस्पर-संबब्ध भुभागांतील लोकांच्या भाषांत काही शब्द समान असणे, व्याकरणात कोठेतरी ताळमेळ असणे यात नवल नाही. समान भूगोल असतांनाही काही भाषांत अंतराय असणे, विभेद असणे, अगदी वेगळा भाषिक गट असणे वा वाटने हेही स्वाभाविक आहे. भारतातील उत्तरेतील भाषा आणि दक्षीणेतील भाषा हे याचे व्यापक  उदाहरण तर खुद्द उत्तर भारतात अस्तित्वात असलेल्या उरांउ, मुंडा, कोल वगैरे अत्यंत वेगळ्या भाषाही येथे एक उदाहरण म्हणून घेता येतील.

पण हा भेद का आहे? हा भेद एखादा मानवी समूह अन्य मानवी समुहांपासून आपापल्या प्रागैतिहासिक सांस्कृतिक संकल्पना जतन करण्यासाठी जाणीवपुर्वक अन्य मानवी समुदायांपासुन दूर राहिला तर काय होईल? नागरी संस्कृती आणि परंपरागत आदिम संस्कृतीचे चाहते यात हा भेद राहणारच. म्हणजेच त्यांची संस्कृती भाषिक संस्कृतीसह वेगळी राहणार हे उघड आहे. आदिवासींची भाषा ही आदिम (प्रोटॊ) असते कारण आपल्या भाषेत, मर्यादित गरजा असल्याने, विशेष विकासाची गरज त्यांना भासत नाही. उत्तर-दक्षीण भाषांचे जे गट पडले आहेत त्याला भौगोलिक कारणेच अधिक आहेत. अन्यथा तथाकथित इंडो-आर्यन लोकांच्या भाषांचा गेल्या साडेतीन हजार वर्षांत प्रभाव पडत त्या आर्यन गटाच्या उपभाषा झाल्या असत्या.

भाषेचे मूळ कोणी बदलत नाही. त्याचे स्वरूप बदलत नाही. भाषा प्रवाही असतात हे खरे पण त्याचा मूळ गाभा आदिमच असतो. आक्रमकही फारतर भाषेचे वरकरणी स्वरुप बदलू शकतात. सतराव्या शतकातील शासकीय मराठी ही फारशीने प्रभावित असली तरी ती मराठीच आहे हे आपल्याला कळते. शब्दार्थ बदलतात. शब्दही बदलत जातात. पण मुळ गाभा बदलत नाही. जगभर हे झालेले आहे, वेगवेगळ्या पद्धतीने.

मराठी भाषा संस्कृतातून निघाली कि संस्कृत मराठीतून निघाली, कि संस्कृत पालीतून विकसीत झाले कि शौरसेनीतून कि गांधारीतून? खरे तर हे कोणताही भाषाविद सांगू शकनार नाही, कारण भाषा ही जशी मानवी समुदायाची उपजत निकड आहे, तशीच तो जो भौगोलिक क्षेत्रात राहतो त्या क्षेत्राचीही. राहुरकर म्हणतात, आधी भाषा प्राकृतच असते, परंतू काव्य, साहित्य यासाठी शब्दांना अधिक परिष्कृत केले जाते. तिलाच आपण संस्कृत म्हणतो. शुद्ध भाषा सर्वात आधी कालत्रयी अवतरू शकत नाही. भाषांची सुरुवातच मुळात मोडकी-तोडकी आणि प्रदिर्घ काळात विकसनशील होत जाते. त्यात समान भुगोल असलेल्या भागांतील सांस्कृतिक नव्य शोधांची देवाण-घेवाणही होत जाते.

भाषा ही आक्रमक लादू शकत नाहीत (स्थानिक भाषांच्या संदर्भात) हे भारताने गेल्या साडेआठशे वर्षांचा गुलामीनेही पाहिले आहे. वरकरणी बदल कोणत्याही भाषेचा आत्मा बदलत नाहीत. त्याला आपण सांस्कृतिक जेनेटिक्स म्हणू शकतो. भाषिक उत्क्रांती ही सातत्याने होणारी बाब असते. शब्दांचा एका संस्कृतीकडून दुसरीकडे प्रवास अनेक कारणांनी होवू शकतो. विशेषत: तांत्रिक शब्द, नात्यांची संबोधने, झाडा-झुडपांची नांवे ई. ही सर्वस्वी स्वतंत्र निर्मिती नसते.

आणि म्हणूनच इंडो-युरोपियन भाषागटाचा अथवा सेमेटिक भाषा गटांचा सिद्धांत कोणा मुळ टोळ्यांच्या कोठूनतरी कोठेतरी विखुरण्याला देता येत नाही. भाषांचे सातत्यपुर्ण परिवर्तन मान्य असले तरी त्याचे क्रेडीट एखाद्याच विस्थापित मानवी समुदायाला देणे म्हणजे अकलेचे दिवाळे काढणे होय!

ARYAN MIGRATION ISSUE: A CRITIQUE (1)

Applying the term “Arya” as a race has proven the intellectual bankruptcy of the 19^th centuries racist scholars. In fact, discussion about this term itself is a waste of time. Much so because it had been a hypothetical, fanciful, and proven to be a dangerous idea to humankind which had no material proof to support it except some wild guesswork. The term invoked racial ego in Europeans as well as in some classes of Indian society causing severe irreparable social damage and unnecessary social divide.  Moreover, nowadays it seems to be an intellectual entertainment for some scholars, who engage themselves in the issue under the disguise of solving linguistic mysteries.  

The term “Aryan” was invented in the mid-eighteenth century. Before that, the term had never been used to refer to a race or ethnic group, which existed anywhere on the globe. Max Muller was the first one to refer to ‘Aryans’ as a “race of people”. (1) (‘Lectures on the Science of Languages’ Friedric Max Muller, Vol. 1, 1861). Of course, he later realized the grave danger of doing so and apologetically took back his words. He also explained that while using the word ‘Aryan’, he meant a group of languages and not an ethnic race.  Still, the harm had already been done. 

Without getting into the detailed history of this term, we shall focus on a few points, which explain what the term ‘Aryan’ really meant in ancient societies. 

In the Rig Veda, the word ‘Arya’ appears on only 36 occasions in 34 stanzas and it is used to address mostly the lineage of the Sudasa clan and Gods as an epithet. Moreover, in Verse 7.33.3, the term ‘Arya’ has been used for the enemy also. This only indicates that the Vedics fought against each other too.

“Airyana Vaeja” in Yasna and Yasts, (Persian scriptures) is the name of a mythical or poetically glorified land where Zarathustra was born and delivered his first sermon. In Persian scriptures, it does not refer to people or epithets. Moreover, the term rarely appears in the Avesta. According to Gherardo Gnoli, ‘Ariya’ was not quite a racial category. Later in Achaemenid times, ‘Ariya’ was meant to be a cultural and religious term to evoke the kings' origin, like a title of particular nobility. In its very restricted, exclusivist nature, the term is quite different from a racial category. 

The words similar to ‘Arya’, like ‘Ariya’, ‘Ire’, ‘Ariana’, ‘Aristocrat’ etc. appear in several languages and they do not represent any race anywhere. In some places, such words represent titles or epithets and at some places, they represent certain geographies. According to Max Muller, the term ‘Arya’ means ‘one who plows or tills’ which later on came to be used as ‘Noble’, of a good family. (‘Lectures on the Science of the Language’, Vol 1, by Friedrich Max Muller, 1861, page 226) 

The etymology of ‘Arya’ is yet not certain. Some linguistics like Oswald Szemerény considers it most probably a loan word, meaning ‘kinsman, companion’ from the non-Indo-European language ‘Ugaritc’. (“In Search of Indo-Europeans by J. P. Mallory, 1991, page 276)  

There has been the exchange of several words within the nomadic tribes in the so-called Indo-European language geographies though there have been phonetic and denotative changes in every region.

The term ‘Aryan’ came into use as a race by the politically and ideologically motivated people to prove the supremacy of the Caucasian/Nordic race over other races. 

The so-called Aryans who were described as ‘golden-haired, light or blue-eyed Nordic warriors, who tamed the horses and invented wheel and conquered most of Europe, Northern India and much of the Middle East thousands of years ago, were indeed a fairy tale.’ More so, because so far no remains of the skeleton that would resemble to such Nordics have ever been found in the vast Indus civilization or Iran. Such complex is the nature of the ethnic diversity in the so-called Indo-European language speaking regions that no material proof of the Aryan Race theory and its so-called supremacy is found.

Though the Aryan race theory has been abandoned, and discarded by the scholars of present times, the Indo-European Languages group theorists still continue to propose the same, carefully replacing the term “race” with “PIE languages group” in their theories. Though racial elements look like to have been removed from the new theories of the Indo-European Language group, the underlying intentions are the same… supremacist and racially prejudiced. 

Iranian scholar Reza Zia-Ebrahimi stated, “Today, the talk of the "Aryan race" in the West is restricted to white supremacist circles in North America and neo-Nazi militants in Europe. The very concept of "race", although it is still used in political discourses, especially in the United States, is scientifically bankrupt. Leading scientific associations assert that genetic variations between human groups are so gradual that drawing lines is inevitably an arbitrary and subjective exercise. "Indo-European" today refers to languages, not to people, let alone people supposed to assume inherent characteristics. Even its now limited use has been questioned. According to prominent linguists such as Merritt Ruhlen and the late Joseph Greenberg, the theory which holds that Indo-European languages are unrelated to other language groups such as the "Semitic" is overstated, if not outright fictitious.” (Iranian Identity, the 'Aryan Race,' and Jake Gyllenhaal, an article in Frontline by REZA ZIA-EBRAHIMI, August 2010)

He adds, “Throughout the nineteenth century, Aryanism was wrapped into the discourse of science. Racial anthropology came into being as a discipline claiming to classify humans into different racial categories with immutable psychological features by measuring noses, skulls, and ears. As we know all too well, Aryanists, in particular like Adolf Hitler, became increasingly obsessed with racial purity and elevated the opposition between Aryan and Semite to the level of paradigmatic antagonism. This opened the way for the next stage: extermination. Aryanism provided the ideological backbone for Nazi atrocities.”  

It will be pertinent here to note that all the British ethnologists of the 19^th century like Herbert Risley, Russel, Heeralal, etc. have classified the Indian population into different races based on the physical measurements of the people. Their study is held in almost a gospel-like reverence even in present-day India to make governmental and judicial decisions on socio-ethnic issues and reservations. There has been no attempt to relook into the social and ethnic history of India from a fresh point of view to correct the mistakes of the past, which is rather the need of the time. 

The Rig Veda or the Avesta nowhere indicates that there ever was a distinct race of the Aryan and that it had any struggle with the Dasas, Dasyus, etc. on racial account. Rather, in the famous battle of ten kings, among the enemy of King Sudasa, five tribes bore the title “Aryan” while the five other tribes did not bear that title. The Dasas and the Dasyus were no racial groups. They were rather groups of different religious faiths. In the Rig Veda, Dasyus appears as “Avrata”, which means without Vedic rites (RV 1.51.8, 9) or as Anagnitra, Ayajjyu or Ayajvan, which means without fire sacrifice (RV 5:189:3, 1.131.44, 1.33.4). Apparently, with their religious conversion, the Dasas too could become Aryas. The Rig Veda states, “Oh Vajri, though hast made Aryas of Dasas” (RV 10.49.3). Thus, it seems that initially the Vedic society had been welcoming the non-Vedics to the Vedic fold. 

Similar terms like Dahae, and Dakhyu do appear in the Avesta too but they connote men or compatriots of the same society and not any different race. Zarathishtra’s epithet is “Dakhyuma” though his sacred land of birth is called Airyanam Vaejo, which means in a way the prophet was Dakhyu (Dasyu) and Airya (Arya) in the same breath.  People of those times developed the designation of ‘Aryas’ to denote or express self-pride and independent religious faiths. We may not know ever from where this term originated and how it traveled across the regions adorning different meanings. 

In the latter days, the term Dasa, Dasyu came to be used for slaves and robbers. Nevertheless, the change in the meaning of the words over time is not a new phenomenon. A famous example of this is that the term Asura (The Lord) came to acquire the exactly opposite sense, i.e. Demon in Vedic tradition. Of course, this, in no way, suggests that the term Dasa-Dasyu was used to show any kind of racial or linguistic distinctions.

In short, though the ‘Aryan as a race theory’ has not been proved on any, even genetically count beyond doubt, the Indo-Aryan language-speaking people’s migration theories are in circulation in different formats. Like the Aryan race theory, the PIE group of languages theory also has prerequisites such as a common habitat of the single, closely-knit tribe and their subsequent migrations to different directions, either in waves or in unison, in the small period of the earliest settlement. 

However, does this hypothesis stand up to the test of logic? Does it require explaining some similarities in the various languages? There are many unanswered questions in this regard. 

The Indian nationalistic scholarship denied the Aryan race theory completely or partially. However, it did not deny the Aryan language theory (IE). The only change they have made recently is that the Aryans migrated from India towards the west up to Europe and not otherwise as suggested by the Western scholars. Needless to mention for them, the term ‘Aryan’ of India means just the Vedic people, i.e. three Varnas. Max Muller asserts that “In the later dogmatic literature of the Vedic age, the name of Arya is distinctly appropriated to the three first castes- the Brahmans, Kshatriyas, Vaishyas as opposed to the fourth, or the Sudras.” ( Ibid page 225)  The term Shudras meant those who didn’t belong to the Vedic religion. Also kindly take note that the term ‘Shudra’ is absent in the Rig Veda except of Purushasukta. (RV 10.90)

The issue of the original homeland of the Aryan (Vedic) people has also been a matter of great controversy since the 19^th century. Various theories have been proposed vehemently to prove Vedic homeland either within India or outside India. One must wonder what is so special about the Vedic people engaging in the search of their original habitat! However, let us not forget that “Original Habitat” itself is a flimsy concept. There is nothing like the original habitat when it comes to the human race. In no way does it explain the common features of the world's cultures and languages. No race possesses any special qualities based on which it can boast of superiority over others, as declared by UNESCO. (“Four Statements on the Race Question”, UNESCO Publication, 1969)

Moreover, it would be wrong for the people to be hyped about the Vedics for it being the oldest known religion codified in the Rig Veda. Vedic, as we have already discussed, is neither the oldest religion nor are the Vedas or even the Avesta the oldest scriptures. The oldest religious script found so far was in Egypt (2400-2300 BCE) in the form of Pyramid texts, that too in a written format which is not the case with either IE scriptures like the Avesta and the Rig Veda. 

Did the Vedics (IE’s) come to India from Urasia? Most scholars who believe the answer to this question is in the affirmative, suggesting most suitable candidate for the original habitat of the Vedic Aryans is South Russia. Did the Vedics migrate from India towards the West spreading their language and culture? Indic scholars like Shrikant Talageri place their original habitat towards the east of the Ghaggar (which he believes to be the Sarasvati) River.

Let us take an overview of both the theories and check is they help us understand the reality of the history of humanity. 

The general assumption is that for the spread of the Vedic religion and so-called Indo-Aryan languages, the migrations of the people belonging to that certain stock or common ancestry are the first requirement. 

Wherever might have been their original habitat, migration is the precondition for the spread of cultural and linguistic elements as per the migration theorists.

For the migration theorists we can raise a few simple questions:

Why do the migrations in unison or in batches take place?

Are immigrants superior to the native populace wherever they migrate or could it be otherwise?

Is migration essential for the spread of culture, languages or religion?

Many questions can be raised on this issue. However, in this chapter, let us deal with the above questions only and try to find answers.

Migrations are not a new phenomenon occurring in the human world. It is widely assumed that since ancient times human race has been moving from one place to another in search of food. The geographical spread of human beings is attributed as a reason to this. However, human beings had almost started settling down in different regions in the Mesolithic period (approx 15000 years BC). 

C.K. Chase-Dunn (Institute for Research on World-Systems (IROWS), University of California, Riverside, USA) states in his paper ‘WORLD URBANIZATION: THE ROLE OF SETTLEMENT SYSTEMS IN HUMAN SOCIAL EVOLUTION’, “The earliest sedentary societies were of diversified foragers in locations in which nature was bountiful enough to allow hunter-gatherers to feed themselves without migrating. These first villagers continued to interact with still-nomadic peoples in both trade and warfare. The best known of these is the Natufian culture of the Levant, villagers who harvested natural stands of grain around 11,000 years ago. In many regions, the largest villages had only about 250 people. In other regions, there were larger villages, and regions with different population densities were often in systemic interaction with each other.”  

On this basis, we can surmise that by 10,000 years ago, most of the tribes had settled in their respective regions. They were semi-nomadic for their profession of cattle herding and primal agriculture. In 2013, archaeologists unearthed evidence of early agriculture at a 12,000-year-old site in the Zagros Mountains in eastern Iran. Mehrgarh site indicates that the human beings of that region knew agriculture ten thousand years ago. There might be more sites indicating the earliest agriculture on the globe. The fact remains that it helped human beings to settle in their respective regions.  Kenoyer asserts that “….These data indicate that foragers were present in the exact locations where we later see the emergence of settled agro-pastoral communities during the Early Food Producing Era (7000-5500 BCE) and the Regionalization Era (5500-2800 BCE).” (Changing Perspectives of the Indus Civilization: New Discoveries and Challenges! By JONATHAN MARK KENOYER, Puratatva, Editor-K. N. Dixit, Number 41, 2011, Indian Archeology Society, page 4) 

Kenoyer further declines the idea of any new influx of the populations in the Indus Valley and Gangetic regions. What does it mean that the people who were progenitors of the IVC were settled in the same regions long before Harappan times. The technological advances led them to urbanization and establish trade networks with the known world. Even after the decline of the IVC, due to the climatic changes, although people abandoned urban centers, they spread out nearby opting to live in small settlements or towns, but they didn’t desert their habitat. 

The cultural evolution of human beings has been almost a simultaneous process in various parts of the earth. We cannot attribute it to any particular advanced human race of human being or region.

Michael Maystadt (Illinois State University), on the basis of proofs gathered from Europe, states in his thesis titled ‘A Critique of the Out of Africa Model’, “Around 40,000 years ago, there was a cultural explosion in which jewelry, art, and elaborate burials suddenly became commonplace all across Europe. These attributes indicate that for the first time in history, anatomically modern humans started to behave and think like modern humans.” 

Proofs found in other continents support this conclusion. The evolution of cultures including even languages has been a parallel phenomenon across the globe as an outcome of the innate need of the human race! Since we cannot attribute such a “cultural explosion” result to any particular intruding advanced tribe, how can we believe that some so-called advanced group of PIE languages could cause acculturation of all other tribes that had already settled in the respective regions with their own advanced cultures?    

What was the status of languages in those times? Neom Chomsky, a proponent of the discontinuity theory, says the ability to speak or language faculty is as old as 100,000 years. From primordial gestures and sounds to the present complex state, the language has evolved over time. 

Let us keep in mind here that there is a close relationship between development of the language and with growing complexities of life. Early languages must have been too simple, limited to some words supported by gestures. Certain sounds are so common in the human world that there is no need to trace their origin to any certain place and population of common ancestry. 

As per linguists and psychologists, language is an innate need of the human race, it is adequate to consider that language evolutions, their exterminations and re-evolutions or blending of own languages with other languages of neighboring people with social mutations has been the constant process in human societies of the globe. We find similar words having hypothetically similar roots in different languages and the conclusions of the scholars that one language influenced the other have marred our linguistic history. We find several similar words in most of the languages but the meanings attached to them are opposite or entirely different.

“Language consciousness is probably identical with every human meta-consciousness and may therefore play a significant role in the control processes effected in the human subject by consciousness,” states Jerzy Banczerowski, a noted linguist. (‘Linguistics Across Historical and Geographical Boundaries’, Volume 1, edited by Dieter Kastovsky, A. J. Szwedek, page no. 19).

The development of languages is largely an independent process. The development of the words and their order put syntactically to express larger meanings mostly depends on the cultural ethos and the complexity of transactions of the people of certain regions. The words gain larger-yet-restricted meanings in the course of their evolution. Of course, here we are not ruling out the borrowings and exchanges of words.

ओबामा भेटीचा फायदा

ओबामांच्या भारतीय भेटीबाबत प्रचंड चर्चा सुरु आहे. पण ती या भेटीतून भारताचा लाभ किती...खुद्द अमेरिकेचा किती यावर होण्यापेक्षा दुय्यम मुद्द्यांवर घसरली याचे कारण मोदींची अपरिपक्वता आणि आंधळ्या द्वेषांध लोकांनी उपराष्ट्रपतींना केलेले लक्ष्य. असो. मुख्य मुद्दे पाहुयात.

अणुकरार मनमोहनसिंगांनी रेटला होता व त्यासाठी केवढा धोका पत्करला होता हे सर्वांना माहितच आहे. काही बाबी उरल्या होत्या, त्या आता ओबामाभेटीत पुर्ण झाल्या. यावर अनेक तज्ञांनी अमेरिकेने त्यांचाच स्वार्थ पाहिला असा आरोप केला आहे. एक गोष्ट आपण विसरतो ती ही कि भिका-याला चोईस नसतो. अमेरिका महासत्ता आहे आणि ती प्रदिर्घकाळ तशीच राहणार या वास्तवाकडे दुर्लक्ष्य करून चालणार नाही. आपण आपला काय फायदा होतो तेवढेच पहायला हवे. त्याचा अधिकाधिक जोरकसपणे उपयोग करून घ्यायला हवा. या कराराप्रमाणे अमेरिकेने आण्विक सामग्रीची देखभाल करण्याची पुर्वअट काढून टाकली आहे आणि यामुळे भारत अगदी कोणाकडूनही, तिस-या जगाकडूनही आण्विक सामग्री खरेदी करू शकेल. अमेरिकी आणि अन्य कंपन्यांना आता आण्विक उर्जा प्रकल्प सुरु करण्यास फारशी अडचण येणार नाही. एन.टी.पी.सी., सिमेन्स, भेल वगैरे ९ भारतीय कंपन्यांना यातून चांगला लाभ होण्याची चिन्हे आहेत.

अर्थात अणूउर्जेचे विरोधक यात जे अडथळे आणतील ते पाहता हे प्रकल्प् खरेच कधी आकाराला येतील याबाबत साशंकता असणे स्वाभाविक आहे.

ओबामा भेटीचा भारताला सध्यस्थितीतील फायदा म्हणजे आंतरराष्टीय राजकारणात फार नसला तरी काही प्रमाणात दबदबा निर्माण होण्याची शक्यता आहे. अर्थात याचा लाभ आपले सरकार कसा घेते यावर अवलंबून राहील. अमेरिकेचे लक्ष भारतीय बाजारपेठेकडे आहे असे आपण नेहमी म्हणत असतो. तसे असले तरी आपल्या लोकसंख्येची क्रयक्षमता मात्र अत्यल्प अशीच आहे. ती वाढायची तर देशांतर्गत सम्पत्ती, बौद्धिक संपत्ती योजनापुर्वक वाढवण्याची गरज आहे. साधनस्त्रोतांचा देशातच वापर किंवा किमान प्रक्रिया करुनच निर्यात हे उपाय अवलंबणे अत्यावश्यक ठरणार आहे. आज लोहापासून अनेक खनिजे उकरून जहाजे भरून स्वस्तात निर्यात होतात. हे थांबवत किमान स्पोंज आयर्न वगैरे अर्ध-प्रक्रिया करुन निर्यात केला तर येथे प्रक्रिया-कारखाने व रोजगारही वाढेल. आपल्या कोळशाचा दर्जा चांगला नाही हे वास्तव आहे. त्यासाठी काय करता येईल यावर तंत्रज्ञाने शोधली जाणे गरजेचे आहे.  आता जे आण्विक उर्जा प्रकल्प येवू घातलेत त्यात भारतियांचा प्रवर्तक म्हनून सहभाग नाही. आपण बाह्य प्रवर्तक, तंत्रज्ञान व गुंतवणुकीवरच अवलंबून आहोत. हे महासत्ता होऊ घातली म्हटले जाणा-या देशाचे लक्षण नाही.

अमेरिकेला यात काय फायदा आहे हे गुंतवणुकदारांना मिळणा-या प्रचंड सवलतींवर व भारताच्या अन्य धोरणा-वरील परिणामांवर अवलंबून आहे. तो फायदा सज्जड असणार हे उघड आहे. अमेरिकेला भारताची गरज आहे हा अहंभाव कामाचा नसून भारताला अमेरिकेचे सहाय्य घेतल्याखेरीज गत्यंतर नाही हे अधिक खरे आहे. त्यामुळे ओबामांनी जरी स्वत:चे प्रशासकीय अधिकार वापरत करारातील अडथळे दूर केले असले तरी त्यात दिर्घकाळात अमेरिकेचाच फायदा असणार हे उघड आहे.

आधीच म्हटल्याप्रमणे भिका-याला चोईस नसतो. आज आपली स्थिती त्यापेक्षा वेगळी नाही. पण आपणही धोरणात्मक निर्णय घेत भविष्यकाळात समान तत्वावर आंतरराष्ट्रीय करार करू शकू या स्थितेला पोहोचण्यासाठी नियोजन करावे लागेल. सध्या तरी नेमका त्याचाच दुष्काळ जाणवतो आहे.

Shudra’s real identity!

Since the term has been too controversial, causing irreparable damage to the Indian society and outrage for its use in derogatory manner aimed for social suppression, indicating lowest status of the larger population of India since long time, we need to have a brief look at the reality.  

The most importantly word ‘Shudra’ appears in the only hymn, Purusha Sukta, which otherwise is completely absent from Rig Veda. Many attempts have been made by various scholars to find the real meaning of the Shudra and who were they. The people Dasa, Dasyus have been mentioned many a times in Rig Veda, though contemptuously for their different faith. But Purusha Sukta mentions, instead of Dasa-Dasyus, the Shudras, as name of a class of the people, that too in a hymn that has been proven to be a later composition.

Suprisingly in later Vedic texts the term Dasa and Dasyus (equivalent to Iranian Daha, Dahyu), used in Vedas for the people, goes on vanishing and remains just as a suffix of the personal names or denotes the servants. They, Dasa/Dasyus, no longer remains to be a set of the people, whether rival or not. Rather while speaking of fourth section of the society, the people other than Vedics, the term Shudras have been applied in the Purushasukta. 

The sudden shift in the terminology, assigned for the class of the people clearly means that the Vedic had come across the new set of the people and needed a new term to address them. It also is clear that the Dasa/Dasyu people were left far behind by the time of this hymn was composed. Rather appearance of the term Shudra for people is in itself a proof that the Vedic geography had changed from Afghanistan to India.

This also is evident because, we should note here that, the term “Shudra” or its equivalent is not present in Avesta at all. What we find is Daha – Dahyu, equivalent to Dasa and Dasyus, in Avesta applied to the people of the land or compatriots. To Rig Veda they are the people those adhere to the different faiths and thus were enemies. It would appear the term Shudra has been emerged from nowhere which have no meaning whatsoever! This sure creates a problem for the proponents of Indigenous Aryan Theory as well. 

Also, let us not forget here that the term Shudra have no etymology, neither in so-called IE languages or Dravidian languages. R. K. Pruthi suggests that perhaps Shudra was originally the name of non-Aryan tribe. (Indian Caste System, edited by R.K. Pruthi, Discovery Publishing House, 2004, page 72) It may surprise us why then this tribe never came across the Vedic people to make its slightest mention in whole bulk of Rig Veda except for Purushsukta where suddenly it forms a major part of the society? 

Rajwade suggests that the people those were taken in the personal service by the victorious Aryans were called as Shudras. According to him, the term was later applied to those all who were out of three Varnas. (Radhamadhav Vilas Champu, Preface, Edited by Vi. Ka. Rajwade, Sarita Prakashan, reprint2014, page 130-31)

Bhandarakar opines that the Shudras could be a tribe but afterwards came to signify anybody who was not a full-fledged Arya or a foreigner who has been partially assimilated by Arya culture. He further states that, from Sutras Shudra denotes a person other than the member of three Varnas, i.e. Brahmina, Kshatriya and Vaishya.  (Some Aspects of Ancient Indian Culture, By D. R. Bhandarkar, 1989, page 12) Interestingly the term “Varna” for class too is new Vedic innovation because it is absent from Avestan scripts! 

If removed Aryan and replaced with Vedic, it will be clear from above opinions of the scholars that those all who were not Dasas or Dasyus or Vedics, those all lived in the Indian subcontinent, practiced different religion, were Shudras for the Vedic people. The fact is, though in Purushasukta, Shudra seemingly is enumerated as fourth class of Vedic religion; it was never at all the case. 

If we carefully read the RV 10.90.12, it makes clear that, the head of Purusha became Brahmin, hands became Kshatriya, and thighs became Vaishya….but Shudras were born of his feet. Feets didn’t become Shudra but were produced from it. It clearly indicates the distinction between Vedic and non-Vedics. (The Brahman was his mouth, of both his arms was the Rājanya made.His thighs became the Vaiśya, from his feet the Śūdra was produced. (RV 10.90.12, Trans. Griffith))

The term only would apply to Indian people as Purushasukta is a very later composition that got inserted in Rig Veda that mentions Indian tropical seasons too for first times and also uses the term Shudra for people first time and in the only verse. 

It could have been essential for the Vedics to name the people other than them or it was a term already in use to address the people of India. Those who were originally Vedics and those were converted to Vedic religion and set in one of the three Varnas, authorized to Vedic recitals and ritualistic practices, were but naturally Vedics and part of three Varnas as Bhandarkar suggests. 

Rest of the masses, following their traditional pre-Vedic religion seems to have been named as Shudras. Or alternatively it could have been a term used by Indians to address themselves from ancient times, but then the original term must have been phonetically quite different and Shudra could be the corrupt Vedic form, thus making us impossible to find its origin or any etymology. 

Vedic corruptions of other loanwords are not new. It can be proved from one instance that Vedics in India pronounced corrupt form of the country name ‘Meluha’ (Melukkha) as ‘Mlechchha’, which, later on lost its original meaning and became synonym of the people who spoke strange or foreign languages. (The Indus Civilization, by A. H. Dani and B. K. Thapar, page 274,)

Same could have happened with “Shudra” which in later course of the time became a derogatory term; originally, it couldn’t have been the case. The fact is, we forget, Shudras were non-Vedic class, practicing idolatry from ancient times which was banned in the Vedic religion. Shudras were not authorized for Vedic rites or recitals because simply they didn’t need it for the sake of their own distinct religion they had preserved and still is practiced by the majority. 

Another fact which we should not forget here is the Vedic class had not vanquished the local populations to enforce their languages and culture upon them, as many social activists like to believe. Rather we see uninterrupted Indian tradition of the culture since minimum of 7000 BC. R. N. Dandekar has explicitely stated that there is no significant iinfluence on the Indians those are practicing their religion since pre-Vedic times. The present Vedics cannot be blood-linked with the original preachers those had come to India; those too must have lost their ethnicity after inter-mingling in Indian populace. We find there have been the Vedics in India of different ethnicity and language groups because they are one whose ancestors had embraced to the Vedic faith in remote past. There is no foreign blood or so-called Aryan element in them to boast of. The Vedic religion became dominant after medieval period has socio-economic-political reasons. 

The fact remains that the two religions, Vedic and pre-Vedic, coined together under common umbrella name ‘Hindu” were always and are distinct in practice, rituals and philosophy. The fact is that, although Vedics accepted idolatry gradually, they maintained their independent identity of religion with retaining all rights over Vedas, related literature and Vedic rites.

This cannot be called as assimilation of equal footings. The evil spell of many socio-psychological conditions, especially birth-based inequality, are direct or indirect products of it. 

To sum up, Shudra was never a part of Vedic society, but indeed was an independent religion they are following from ancient times. To Vedics, like Dasa, Dasyus of Iran those followed different religions and hence looked upon contemptuously, similarly Shudras too became a derogatory term in Vedic literature to the adherents of different religion. The over-glorification of the Vedas and their divine origin, as we have seen in this chapter, has been a carefully nourished myth and deserves the rejection in totality.  

The harm it has done, in the form of seeding inferiority complex and sense of the inequality in the minds of non-Vedic masses, needs to be removed in the light of the bare facts!