(सोनवणेसाहेब, भन्नाट. असं खरोखरच घडत नसेल याची मला खात्री आहे. पण लेखनशैलीचा उत्कृष्ठ नमुना म्हणून दाद देतो!)
तो मी नव्हेच...
- संजय सोनवणे
संजय सोनवणी समजून माझा (संजय
सोनवणे) सत्कार होण्याचा अतीप्रसंग मी अनेकदा शिताफीनं टाळला आहे. पण अडचण पुढं
होते. नावातल्या सारखेपणामुळे अनेकदा विविध परिसंवादात, साहित्य संमेलनात आयोजक, साहित्यीक, वाचक लोक इतर मान्यवर नेहमीच एक
वाक्य कौतूकानं बोलतात. तुमचं लेखन मी अनेकदा वाचलं आहे. तुमची पुस्तकं..त्यावरचं
विश्लेषणं करायला लावतात. त्यातल्या भूमिकेविषयी चर्चा करायला सांगतात, अचानक मला...मंचावर, विचार, व्यासपीठावर बोलायला बोलावतात. आता
त्यांनी मला सोनवणी समजून खिंडीत गाठलेलं असतं, आणि मला धारातीर्थी पडल्याशिवाय गत्यंतर नसतं... संजय सोनवणी
यांच्या पुस्तकांचा वाचक म्हणून मी माझं मत मांडू शकतो. पण मीच संजय सोनवणी
असल्याचा आविर्भाव मला कधीही परवडणारा नसतो. पैशांचं सोंग करता येत नाही, तसं सोनवणींच सोंगही मला परवडणारं नस्तं, आडातंच नस्त तर पोह-यात आणण्याचा प्रयत्न करणं धोक्याचं असतं. पण
मी सोनवणी नसलो म्हणून काय झालं...सोनवणे तरी आहे ना...केवळ एका वेलांटीची मात्रा
झाल्यानं...संजय सोनवणींच्या नावानं तुम्हीच केलेला भ्रमाचा भोपळा संजय सोनवणेवर
फोडण्याचा अधिकार तुम्हाला कुणी दिला..हा प्रश्न मनात पेटलेला असतो. तिथं सोनवणी नसल्याचं
बिल या सोनवणेवर फाडून इतक्या कमालीच्या नृशंस, अमानवी, तुच्छतापूर्ण वैचारिक हिंसेने
इतक्या उंचावर (चढवून) इतक्या सहजतेनं निर्दयपणे तळागाळातल्या रसातळावर ढकलून
देण्याचा मी मनातल्या मनात निषेध केलेला असतो. सोनवणे असल्याचा आणि सोनवणी
नसल्याचा अहंकार किंवा स्वाभिमान म्हणतात तो काय...मनात अचानक जागा झालेला असतो.
शिवाय कार्यक्रमात चक्क सोनवणी आलेले आहेत, हा त्यांच्या चेह-यावरचा आनंद मला इतक्या निर्दयपणे हिसकावून
घ्यायचा नसतो. तुम्हाला मी उंच उंचावरील स्वर्गात नेलं नाही..हे कबूल पण अगदी
नर्कातही ढकलेलं नाही...हे विषय दिलेल्या व्याख्यानातून पटवण्याचा प्रयत्न
करण्याशिवाय माझ्याकडे गत्यंतर नसतं. पण असं विचारणारे अनेकदा वाचन क्षेत्रातले
मान्यवर असतात. सोनवणींना न भेटलेले, पण केवळ त्यांच्या लेखनावरून त्यांना अोळखणारे असतात. सुरुवातीलांच
मी सोनवणी नसल्याचं सांगितल्यावर त्यांच्या , अरे रे..च्च, च्च..च्च हा तो
नाही..अशा तुच्छतापूर्ण नजरांचा सामना मला सुरुवातीलांच करायचा नसतो. बरं ही आलीया
भोगासी...अशी परिस्थिती तयार होण्यात माझा जाणीवपूर्वक व्यक्तीगत दोष कधीच नसतो.
असलाच तर माझा परिस्थितीजन्य नाईलाज असतो. मी स्वतःला सोनवणी असल्याचं कुठंही, कुणालाही, कधीही.. सांगितलेलं नस्तं, हा वैचारिक अब्रू घालवणार बैल कोण का म्हणून अंगावर अोढून
घेईल..सोनवणींबाबत थोडी इर्ष्या वाटू लागलेली असतानांच....प्रत्येकाचं आपलं
स्वतंत्र व्यक्तीमत्व असतं या सिद्धांतावरचा विश्वास आठवत मी मनाला समजावलेलं
असतं. आता मी सोनवणींच्या लेखनाविषयी जितकं मला समजतं तेवढी चर्चा सुरू केलेली
असते.
या अडचणीच्या वेळी मला
आईन्स्टाईनच्या ड्रायव्हरची कथा आठवलेली असते. एका ठिकाणी आईन्स्टाईनला त्याच्या
सापेक्षतावादाच्या सिद्धांतावर चर्चा करायला जायचं असतं. सोबत गाडीत ड्रायव्हर
असतो. आईन्स्टाईनला आराम करण्याची धोकादायक इच्छा होते. त्यावेळी ड्रायव्हरला ख-या
आईन्स्टाईनकडून खोटा आईन्स्टाईन बनवलं जातं. खरा आईन्स्टाईन ड्रायव्हरला म्हणतो..
ज्या ठिकाणी आपण चाललो आहोत, त्या गावातल्या
लोकांनी मला पाहिलेलं नाही. त्यामुळे मी आता आराम करेन, जरा तब्बेत ठिक नाही माझी... आणि तुला आईनस्टाईन म्हणून माझ्या या
सापेक्षतावादारचं व्याख्यान द्यावं लागेल. नोकरी धोक्यात येईल या भीतीनं, साहेबांचा आदेश म्हणून ड्रायव्हर आईन्स्टाईन बनतो. गाडीत
साहेबांकडून सापेक्षवादाविषयी इतरांशी झालेल्या चर्चेत ड्रायव्हरनं मोडकं तोडकं
एेकलंलं असतं, त्याच भरवशावर आता ख-या खु-या
आईन्स्टाईनची जागा ड्रायव्हरला घ्यायची असते. हे सगळं प्रवासातंच ठरतं, कारमधल्या जागा बदलतात. ड्रायव्हर असलेले आईन्स्टाईन साहेब मागं
बसतात आणि खरा संशोधक आईन्स्टाईन ड्रायव्हरच्या सीटवर,गाडी पुढं न्यायला, व्याख्यानाचं गाव येतं. हारतुरे सत्कार होतात, तिथपर्यंत सगळं ठिक असतं. पण विषय व्याख्यानाचा येतो. ड्रायव्हर
आईन्स्टाईनसाहेब सापेक्षतावादावर दोन अडीच तास छान बोलतात. मग प्रश्नउत्तरांचा
तास..श्रोत्याकडून आलेल्या सापेक्षवादाच्या एका किचकट, कठिण प्रश्नावर ड्रायव्हर आईन्स्टाईनची अडचण होते. पण
ड्रायव्हरसाहेब अवसान आणून वेळ मारत, म्हणतात... तुम्ही इतका सोपा प्रश्न विचारला आहे की त्याचं उत्तर
माझा ड्रायव्हरही देऊ शकतो. आणि ड्रायव्हर म्हणजे खराखुरा आईन्स्टाईन त्या
प्रश्नाचं उत्तर देऊन व्याख्यान संपवल्याचं जाहीर करतो.
ती सोय कथेतल्या आईन्स्टाईनच्या
भाग्यवान ड्रायव्हरला होती...तशी मला नसते. नावातल्या सारखेपणामुळे मला तसंही करता
येत नसतं...पण सोनवणींच्या लेखनाविषयी चर्चा करता करता काळ वेळ पाहून, कुणाच्या भ्रमभावना दुखावणार नाहीत हे पाहून... हळूच मी संजय
सोनवणे असल्याचं कार्यक्रमात बोलून टाकलेलं असतं, आणि या प्रेमानं लादलेल्या या वैचारिक सोंगातून स्वतःची कशीबशी
सुटका केलेली असते. त्यावेळीही कशासाठी टाळ्या पडतात हे समजलेलं नसतं...(त्या
टाळ्या नक्कीच सोनवणींच्या मालकीच्या असतात) ज्यांना मी सोनवणी असल्याचं वाटलेलं असतं, ज्यांनी तसा ठाम समज करून घेतलेला असतो.. त्यांच्या वैचारीक
भ्रमनिरासाचं दुःख पाहून मला, उगाचंच मी सोनवणी
नसल्याची खंत वाटते. पण दुस-या क्षणी हा अपराध जर असेल तर तो सोनवणींचाच आहे.
त्यांनीच इथं असायला हवं होतं, असं वाटून मी
माझी या वैचारिक विवंचनेतून सुटका करून घेतो. त्यावेळी मी फक्त आणि फक्त संजय
सोनवणे असतो..सोनवणी नाही
No comments:
Post a Comment